Promieniowanie jonizujące w diagnostyce medycznej to temat, który budzi wiele obaw. Badania takie jak tomografia komputerowa są powszechnie stosowane, jednak niektórzy pacjenci mają obawy związane z ekspozycją na promieniowanie. Jak to naprawdę działa i czy dawki promieniowania otrzymywane podczas badania stanowią jakiekolwiek zagrożenie dla zdrowia? Sprawdźmy!
Promieniowanie jonizujące – czym jest i jak działa na organizm?
Promieniowanie jonizujące to rodzaj promieniowania elektromagnetycznego pochodzącego z rozpadu promieniotwórczych izotopów różnych pierwiastków – występujących w naturze lub wytworzonych sztucznie.
Zastosowanie promieniowania w medycynie, przede wszystkim w badaniach obrazowych, u nieświadomych osób może wywoływać niepokój. Główne obawy związane są z jego oddziaływaniem na organizm człowieka. W internecie pojawiło się wiele nierzetelnych treści dotyczących rzekomej szkodliwości fal elektromagnetycznych i chorobach, jakie mają one wywoływać.
Oczywiście, w dużych dawkach promieniowanie jonizujące może wywoływać uszkodzenia biologiczne. Wynika to z przenikania cząsteczek do komórek z dużą prędkością. Tak skoncentrowana energia powoduje tzw. jonizację, czyli wybijanie elektronów z atomów znajdujących się w komórkach, a także rozrywanie wiązań chemicznych między budującymi je pierwiastkami.
Trzeba jednak podkreślić, że niebezpieczeństwo dotyczy dużych dawek promieniowania. W tomografii komputerowej i innych badaniach obrazowych wykorzystuje się je ostrożnie i w kontrolowany sposób, dzięki czemu diagnostyka tego typu nie stanowi zagrożenia dla zdrowia. Pozwala za to rozpoznać wiele chorób już na wczesnym etapie ich rozwoju.
Rodzaje badań obrazowych a dawki promieniowania
Różne badania diagnostyczne wykorzystują różne dawki promieniowania, zależnie od ich rodzaju i celu. Wśród najczęściej stosowanych można wymienić:
- Tradycyjne zdjęcie rentgenowskie (RTG) – dawka promieniowania otrzymywana w przypadku pojedynczego zdjęcia waha się najczęściej od 0,01 do 0,15 mSv (milisiwertów) (10µSv – 150 µSv), w zależności od badanego obszaru,
- Tradycyjna tomografia komputerowa (CT) – w zależności od badanego obszaru, pacjent otrzymuje od 1 do 10 mSv (1000- 10 000 µSv),
- Tomografia stożkowa (CBCT) – w porównaniu z tradycyjną CT, dawki promieniowania w tomografii stożkowej otrzymywane przy wykonaniu jednego obrazu są znacznie niższe i wynoszą średnio od 0,05 do 0,6 mSv (50 – 600 µSv) .
Warto przy tym podkreślić, że dawki promieniowania otrzymywane w trakcie badań obrazowych nie są znacznie większe od tych, które przyjmujemy podczas wielu innych aktywności. Dla porównania, dawka otrzymywana w czasie kilkugodzinnego lotu samolotem wynosi ok. 0,02-0,04 mSv (20-40 µSv).
Według badań, dawka promieniowania między 0,1-1 mSv (100-1000 µSv) stanowi porównywalne zagrożenie dla zdrowia co lot samolotem na trasie ok. 7200 km.[4]
Czytaj także: Różnice między CBCT a CT tradycyjną tomografią komputerową.
Jaka jest dopuszczalna dawka promieniowania?
Wizja otrzymania nawet niewielkiej dawki promieniowania jonizującego w diagnostyce medycznej budzi obawy niektórych pacjentów. Warto jednak zdać sobie sprawę, że promieniowanie jest naturalnym elementem naszego otoczenia. Jego źródłem może być promieniowanie kosmiczne, emisja ze skał, gleby i budynków, a nawet niektóre procesy zachodzące w ludzkim organizmie. Szacuje się, że przeciętnie w ciągu roku każdy otrzymuje z naturalnych źródeł dawkę promieniowania rzędu ok. 2,4 mSv (2400 µSv). Dawki promieniowania w diagnostyce obrazowej stanowią więc zaledwie ułamek tych wartości.
Istotna jest przy tym świadomość, jaka dawka promieniowania jest szkodliwa. Szacuje się, że negatywne skutki dla zdrowia mogą pojawić się przy przyjęciu dawki rzędu 200 mSv (200 000 µSv), czyli znacznie większej, niż przy wykonywaniu badań obrazowych.
Fakty i mity o promieniowaniu
Mit 1: Każda dawka promieniowania jest szkodliwa
To jeden z najczęściej powtarzanych mitów. Owszem, promieniowanie jonizujące może uszkadzać komórki i DNA, ale stosowane w tomografii komputerowej i CBCT dawki promieniowania są na tyle niskie, że ryzyko jest minimalne.
Mit 2: dawki promieniowania jonizującego w diagnostyce medycznej są bardzo wysokie
Jak już wspomniano, promieniowanie jest wszechobecne w naszym życiu. Dawki promieniowania otrzymywane podczas badań diagnostycznych, takich jak RTG czy CBCT, często są porównywalne z tym, co otrzymujemy w naturalny sposób w ciągu kilku dni lub tygodni.
Fakt 1: CBCT dostarcza mniejszą dawkę promieniowania od tradycyjnej tomografii komputerowej (CT)
Nowoczesne urządzenia CBCT stosowane w Skanai dostarczają obrazów o wysokiej rozdzielczości, szczególnie w przypadku obrazowania struktur kostnych. Jednocześnie dawka promieniowania, jaką otrzymuje pacjent, jest niższa niż w przypadku tradycyjnej tomografii komputerowej. Oznacza to, że CBCT umożliwia uzyskanie doskonałej jakości obrazu w sposób jeszcze bezpieczniejszy dla pacjentów.
Fakt 2: CBCT polecane jest zwłaszcza w przypadku pacjentów, którzy muszą przechodzić częste lub regularne badania diagnostyczne
CBCT pozwala na precyzyjne obrazowanie struktur o wysokiej rozdzielczości, co czyni ją idealną do szczegółowego badania kości, zębów i tkanek miękkich, ale przy tym rejestruje obraz w jednym obrocie skanera wokół głowy pacjenta. To znacznie skraca czas badania i zmniejsza dyskomfort pacjenta w porównaniu do tradycyjnych metod obrazowania, które wymagają kilku ujęć. Jest to szczególnie przydatne w stomatologii i chirurgii szczękowo-twarzowej, gdzie precyzja i szybkość mają kluczowe znaczenie. CBCT polecane jest zwłaszcza w przypadku pacjentów, którzy muszą przechodzić częste lub regularne badania, ponieważ emituje znacznie mniejszą dawkę promieniowania niż tradycyjna tomografia komputerowa (CT).
Jak zminimalizować ryzyko związane z promieniowaniem?
Chociaż dawki promieniowania w tomografii komputerowej i CBCT są niewielkie, należy przestrzegać kilku zasad pozwalających zapewnić maksymalne bezpieczeństwo badań diagnostycznych:
- wykonywanie badań obrazowych wtedy, gdy jest to medycznie uzasadnione – tak, by nie przeprowadzać zbędnych badań,
- stosowanie środków ochrony takich jak ołowiane fartuchy, chroniące części ciała nie objęte badaniem,
- wybieranie nowoczesnych metod diagnostycznych, oferujących niższe dawki promieniowania, takie jak tomografia CBCT.
Promieniowanie jonizujące w diagnostyce medycznej jest nieodłącznym elementem badań obrazowych. Choć obawy pacjentów związane z ekspozycją na promieniowanie są oczywiście zrozumiałe, warto pamiętać, że dawki promieniowania w tomografii wykonywanej przy użyciu nowoczesnego sprzętu są minimalne i bezpieczne dla zdrowia. Dlatego warto promować świadome podejście do diagnostyki obrazowej, oparte na wiedzy i zrozumieniu tematu. Pozwala to rozwiać wiele mitów i obaw związanych z ekspozycją na promieniowanie.
Bibliografia:
- Skutki biologiczne, Monitor radioaktywności w powietrzu w Lublinie, dost. 23.08.2024
- Eugene C. Lin, MD, Ryzyko napromieniowania związane z badaniami obrazowymi w medycynie, Medycyna po dyplomie 02/2021, dost. 23.08.2024
- U. Rybicka, Fizyk jądrowy o dopuszczalnych dawkach promieniowania, Nauka w Polsce, 16.03.2011, dost. 23.08.2024
- Eugene C. Lin, MD Department of Radiology, Virginia Mason Medical Center, Seattle, Waszyngton, USA, Ryzyko napromieniowania związane z badaniami obrazowymi w medycynie, Mayo Clin Proc 2010;85(12):1142-1146