Badania diagnostyczne obrazowe, takie jak tomografia komputerowa i CBCT, odgrywają kluczową rolę w medycynie, umożliwiając precyzyjną diagnozę i planowanie leczenia. Jednak kwestia ich stosowania u kobiet w ciąży wzbudza obawy, szczególnie ze względu na promieniowanie przyjmowane w ich trakcie. Czy tomografia komputerowa jest bezpieczna w ciąży? Jakie zalecenia dotyczące jego wykonywania i jak odpowiednio się przygotować do takiego badania?
CBCT – co to za badanie i kiedy się je wykonuje?
CBCT, czyli tomografia komputerowa wiązki stożkowej, to rodzaj obrazowania, który pozwala uzyskać trójwymiarowe obrazy struktur wewnętrznych, takich jak zęby, kości twarzoczaszki czy zatoki. Technologia ta znajduje zastosowanie przede wszystkim w stomatologii, ortodoncji oraz laryngologii, pozwalając na dokładną ocenę układu kostnego pacjenta. Badanie to jest często niezbędne w przypadku planowania zabiegów chirurgicznych, ortodontycznych czy oceny złamań kości.
Jeżeli chcesz wiedzieć więcej na ten temat, przeczytaj: Różnice między CBCT a CT tradycyjną tomografią komputerową.
Czy tomografia komputerowa jest bezpieczna w ciąży?
Głównym zagrożeniem związanym z badaniami CBCT w ciąży jest promieniowanie jonizujące. Promieniowanie to może wpływać na rozwój płodu, zwłaszcza w pierwszym trymestrze ciąży, kiedy zachodzą kluczowe procesy organogenezy, czyli formowania się narządów. To, czym grozi tomografia komputerowa w ciąży, związane jest z ekspozycją na promieniowanie, które w dużych dawkach może prowadzić do powstawania wad rozwojowych, jak również do poronienia.
Jednak warto zauważyć, że CBCT generuje znacznie mniejsze dawki promieniowania niż tradycyjna tomografia komputerowa (CT). W zależności od obszaru skanowania i ustawień urządzenia, dawka ta wynosi od kilku do kilkudziesięciu mikrosiwertów (µSv). To sprawia, że stożkowa tomografia komputerowa w ciąży jest zdecydowanie bezpieczniejsza niż zwykła CT, ale i tak powinna być wykonywana ostrożnie i tylko w uzasadnionych przypadkach, o których decyduje lekarz.
Zalecenia dotyczące CBCT w ciąży
Ze względu na potencjalny wpływ tomografii komputerowej na ciążę, zalecenia dotyczące wykonywania badań diagnostycznych z użyciem CBCT u osób w tym stanie są bardzo restrykcyjne. Oto kluczowe wytyczne, które należy brać pod uwagę:
Unikanie tomografii komputerowej w pierwszym trymestrze ciąży – okres do 12. tygodnia ciąży jest najbardziej krytyczny z punktu widzenia rozwoju płodu. To wtedy kształtują się najważniejsze narządy, co czyni płód szczególnie wrażliwym na działanie czynników zewnętrznych, takich jak promieniowanie. Tomografia komputerowa w ciąży na tak wczesnym etapie może wiązać się z podwyższonym ryzykiem powstawania wad rozwojowych. Dlatego tomografia komputerowa w ciąży powinna być zlecana tylko w razie absolutnej konieczności.
Stosowanie osłon ochronnych – jeśli wykonanie tomografii komputerowej w ciąży jest konieczne, należy zwrócić szczególną uwagę na stosowanie odpowiednich osłon, takich jak ołowiane fartuchy, chroniące brzuch przed promieniowaniem.
Konsultacja z lekarzem – diagnostyka obrazowa w ciąży powinna być szczególnie dokładnie skonsultowana z lekarzem specjalistą, który oceni potencjalne ryzyko i korzyści płynące z badania. W razie potrzeby może on rozważyć zastosowanie alternatywnych metod diagnostycznych, takich jak USG.
Zasada ALARA – ALARA, czyli „As low as reasonably achievable” (w wolnym tłumaczeniu: „tak mało, jak to rozsądnie możliwe”) to podstawa w diagnostyce obrazowej, zwłaszcza w ciąży. Oznacza to, że dawkę promieniowania należy ograniczyć do niezbędnego minimum, a badanie CBCT w ciąży przeprowadza się tylko wtedy, gdy jest to konieczne.
Przygotowanie do badania CBCT w ciąży
Jeśli badanie CBCT jest konieczne u kobiety w ciąży, odpowiednie przygotowanie jest niezbędne dla minimalizowania ryzyka. Oto kilka kroków, które należy podjąć przed przystąpieniem do badania:
Poinformowanie lekarza i technika o ciąży – należy zawsze poinformować lekarza o ciąży, nawet jeśli są to jej pierwsze tygodnie. Pozwoli to specjaliście ocenić, czy badanie jest konieczne, jak również dostosować parametry urządzenia tak, by zminimalizować ekspozycję na promieniowanie. Należy również poinformować lekarza o planowanej ciąży przy dobieraniu terminu tomografii komputerowej.
Zastosowanie osłon ochronnych – wspomniane wcześniej fartuchy ołowiane to podstawa ochrony w trakcie badania CBCT w ciąży. Należy upewnić się, że fartuch jest prawidłowo założony i zakrywa cały obszar brzucha.
Ograniczenie czasu ekspozycji – operator urządzenia CBCT powinien dążyć do zminimalizowania czasu ekspozycji na promieniowanie, dzięki czemu pacjentka otrzyma minimalną możliwą dawkę promieniowania.
Ustalenie optymalnego momentu wykonania badania – jeśli badanie nie jest pilne, a stan pacjentki na to pozwala, lekarz może podjąć decyzję o odłożenie jego wykonania na późniejszy etap ciąży, gdy zagrożenie dla płodu jest mniejsze.
Wykonywanie tomografii komputerowej w ciąży wiąże się z pewnym ryzykiem, związanym z promieniowaniem jonizującym. Choć nowoczesne urządzenia CBCT emitują relatywnie niskie dawki promieniowania, każda ekspozycja w ciąży powinna być dokładnie przemyślana i uzasadniona. Diagnostyka obrazowa w ciąży powinna być zlecana tylko wtedy, gdy jest niezbędna dla procesu diagnostycznego, a przy tym wyklucza on zastosowanie metod alternatywnych. W takim przypadku kluczowe jest odpowiednie przygotowanie i przestrzeganie zasad bezpieczeństwa, które pomogą zminimalizować ryzyko.
Bibliografia:
- Czy można wykonać badanie obrazowe TK lub MR mózgu w diagnostyce bólu głowy u kobiety w ciąży lub karmiącej?, Mp.pl Neurologia, 22.02.2018, dost. 20.10.2024
- Dr n.med. P. Grzanka, Tomografia komputerowa, Mp.pl, 31.10.2017, dost. 20.10.2024
- Alzamzami ZT, Abulhamael AM, Talim DJ, Khawaji H, Barzanji S, Roges RA. Cone-beam Computed Tomographic Usage: Survey of American Endodontists. J Contemp Dent Pract. 2019 Oct 1;20(10):1132-1137. PMID: 31883245.